وارثان رازی

علیرضا وفایی نیا (خبرگزاری شهرآرانیوز) - در ماه های گذشته محلول های ضدعفونی به یکی از بخش های جدانشدنی زندگی ما تبدیل شده اند. کرونا باعث شده که بیشتر از قبل حواسمان به وسایلی که به آن ها دست می زنیم باشد و با ضدعفونی کردن مداوم دست ها و وسایلی که لمس می کنیم، تلاش کنیم از شر این ویروس منحوس در امان بمانیم.
همین مسئله باعث شد که در بازه ای کوتاه، نیاز به الکل به عنوان اصلی ترین ماده تشکیل دهنده محلول های ضدعفونی در کشور افزایش چشمگیری داشته باشد. در این شرایط، یک شرکت دانش بنیان مشهدی طرحی را اجرا کرده است که در قالب آن برای اولین بار در کشور، می توان به صورت صنعتی از ضایعات کشاورزی مختلف، الکل تولید کرد.

ایده ای بر پایه 30 میلیون تن ضایعات
زمانی که از آرمان صفائیان، بنیان گذار شرکت دانش بنیان شادان تخمیر خراسان، درباره شکل گیری ایده اولیه تولید الکل از ضایعات کشاورزی پرسیدیم، به صحبت های یک سال پیش وزیر کشاورزی اشاره کرد و گفت: بنابر آمارهای اعلام شده، 30 درصد از تولید محصولات کشاورزی در کشور به ضایعات تبدیل می شود، که این مقدار معادل 30 میلیون تن در سال می شود. همین موضوع ایده اولیه استفاده از این ضایعات را شکل داد. من 25 سال است که در زمینه تولید الکل فعالیت می کنم و با فضای تولید این ماده در کشور به خوبی آشنا هستم. با توجه به این سابقه، طرحی را به پارک علم و فناوری ارائه دادم که بر اساس آن، تمام این ضایعات می تواند به الکل تبدیل شود.

از الکل سوخت تا محلول ضدعفونی
یک سال پیش که ایده اولیه این کار شکل گرفت، هنوز کشور درگیر کرونا نبود و هدف اولیه پروژه، تولید الکل سوخت بود. در این بحث 5 تا 10 درصد الکل به بنزین اضافه می شود و محصول نهایی به نوعی حکم بنزین سوپر را دارد. الکل اضافه شده عدد اکتان بنزین را بالا برده و علاوه بر کاهش صدمه های واردشده به موتور، باعث آلودگی کمتر هوا و حفظ بیشتر محیط زیست می شود. این مدل سوختی در تمام دنیا مشهور است و در خیلی از کشورهای اروپایی و آمریکایی مورد استفاده قرار می گیرد. صفائیان با بیان اینکه قصد اولیه اش، ورود به این حوزه بود گفت: به همین دلیل طرح خود را به پارک ارائه کردم و حدود ۸ ماه کارهای مطالعاتی و دفاعیه ها از این موضوع را انجام دادیم تا اینکه بالاخره مورد پذیرش پارک علم و فناوری خراسان قرار گرفت. بعد از آن موضوع کرونا پیش آمد. کشور ما از نظر زیرساخت ها وضعیت خیلی خوبی برای تولید الکل و حتی صادرات آن دارد. ضایعات بالای محصولات کشاورزی در کشور می تواند به مواد اولیه صنعت تولید الکل، و به ارزش افزوده تبدیل شود. در کنار این مسئله می توان با کشت وسیع محصولاتی مانند گندم، بخشی از آن را به طور خاص به تولید الکل اختصاص دهیم و در این زمینه در دسته کشورهای صادرکننده هم قرار بگیریم.

شروع کار با سرمایه شخصی
شاید پیش خودتان فکر کنید که در وضعیت فعلی کشور و نیاز بالا به الکل برای تولید محلول های ضدعفونی، دولت تمام قد از شرکت هایی که در این زمینه فعال هستند حمایت خواهد کرد. اما به گفته صفائیان، تا الان حمایت دولتی خاصی از این پروژه صورت نگرفته است: با 1.5 میلیارد تومان سرمایه شخصی کار را آغاز کردم. در ابتدا و زمانی که هنوز در مرحله انجام کارهای آزمایشگاهی بودیم، پروژه بسیار سخت شده بود. مثلا تنها یک آنالیز اتانول تقریبا 1.5 میلیون تومان هزینه می برد. در کار ما که روزانه باید چند نمونه آنالیز با مواد متنوعی انجام می شد، همین موضوع بسیار هزینه بر بود. حدود 7 میلیارد هم هزینه برای راه اندازی واحد تولیدی با ظرفیت روزانه 1000 لیتر الکل برآورد می کنیم که امیدوارم در این مرحله بتوانیم بخشی از هزینه را از اعتبارات دولتی تأمین کنیم.
اشتغال زایی این طرح از دیگر موضوعات مطرح شده بود: شرکت نوپاست و تا امروز در حوزه تحقیق و توسعه 5 نفر از نیروهای متخصصی که بیش از 20 سال سابقه کار در حوزه های مرتبط با تولید الکل را در کارنامه داشتند، در مجموعه ما مشغول به کار هستند. تیم علمی بسیار خوبی تا امروز با ما همراه بوده است. در کنار این مسئله، به ازای هر 1000 لیتر تولید در روز، 5 نفر اشتغال مستقیم ایجاد خواهد شد و به طور غیرمستقیم هم تولید این محصول صنایع مختلفی را فعال کرده است که باعث ایجاد شغل خواهد شد.

کیفیت و نوآوری
زمانی که صحبت تولید الکل از ضایعات کشاورزی پیش می آید، شاید در ذهن خیلی از مردم این باور ایجاد شود که چنین الکلی کیفیت پایین تری به نسبت نمونه های دیگر دارد، مسئله ای که بنیان گذار این شرکت دانش بنیان درباره آن گفت: تمام موادی که پایه گیاهی دارند قابلیت تبدیل شدن به الکل را دارند. در تمام فرایند یک پایه کربنی از محصول کشاورزی طی فرایندی تخمیری به الکل تبدیل می شود. فرمول الکل یکسان است و تفاوتی نمی کند که از چه پایه کربنی گرفته می شود. پس از تولید و در مرحله بعد، به مقوله خالص سازی می رسیم که اگر به درستی انجام شود، محصول نهایی کیفیت بالاتری خواهد داشت، فرایندی که در تولید محصول ما به دقت انجام می شود و محصول نهایی از کیفیت بالایی برخوردار است.
در کنار کیفیت الکل تولیدی، صفائیان به نوآوری منحصربه فردی که در این پروژه انجام شده هم پرداخت: تمامی واحدهایی که تا امروز الکل تولید می کنند، تنها با یک ماده اولیه کار می کنند. مثلا کارخانه ای که از چغندر برای این کار استفاده می کند، ساختارش به شکلی است که نمی تواند از دیگر مواد مثل نیشکر و گندم برای تولید محصول استفاده کند. اما فرایندی که ما طراحی کردیم، می تواند با تمام محصولات کشاورزی کار کند و از این نظر کار جدیدی است. تا امروز در کشورمان واحدی که بتواند با تمام ضایعات کشاورزی کار کرده و الکل تولید کند نداشته ایم.

به دنبال تأمین نیاز کشور
تا یکی دو سال پیش بازار مصرف الکل فقط در مسائل بهداشتی و طبی بود و با توجه به 33 کارخانه الکل سازی فعال که در کشور وجود دارند، به طور کامل نیاز کشور در داخل تولید می شد. اما خب این مقدار تولید در وضعیتی بود که مصرف کشور در حداقل باقی بماند. این موضوع در دوران کرونا به خوبی معلوم شد و به طور کامل فهمیدیم که حتی برای تولید محلول های ضدعفونی کننده دست به اندازه کافی الکل نداریم. بماند که الکل صنعت مادری است و در خیلی از زمینه های دیگر مانند حلال های رنگ، عطر و ادکلن و ... مورد استفاده قرار می گیرد.
به گفته صفائیان، کشور هنوز در بحث تولید الکل با کمبودهای فراوانی روبه روست و بیشتر واحد های تولیدی هم از ظرفیت تولید کمی برخوردارند: اگر از الکل تنها برای تولید مواد ضدعفونی استفاده کنیم و در روز هر فرد تنها 10 قطره الکل برای ضدعفونی کردن استفاده کند، ما به روزانه بیش از 800 هزار لیتر الکل نیاز داریم. در حالی که تمام ظرفیت تولید کشور در شرایط فعلی به 450 هزار لیتر در روز نمی رسد. در این وضعیت به دلیل بحران کرونا و کمبود الکل، بسیاری از صنایع کشور مثل کارخانه های سرکه سازی و تولید عطر و ادکلن و ... که برای تولیدات خود سهمیه الکل می گرفتند، دیگر به این ماده دسترسی ندارند و خیلی از مشاغل تعطیل شده است. امیدواریم بتوانیم با توسعه پروژه خود، در ماه های آینده تا حدی نیاز کشور به الکل را تأمین کنیم.

دالان تودرتوی مجوزها
پای صحبت کارآفرینان و شرکت های دانش بنیان که بنشینید، معمولا یکی از گله های ثابت آن ها، بوروکراسی پیچیده و تودرتوی اداری و مشکلات فراوانی است که در زمینه گرفتن مجوزهای مختلف با آن روبه رو می شوند. صفائیان هم فرایند گرفتن مجوزها را یکی از بزرگ ترین مشکلات خود بیان می کند: حتی در شرایط فعلی که به دلیل شیوع کرونا کشور به شدت نیازمند تولید الکل برای تهیه محلول های ضدعفونی کننده است، باز هم باید برای گرفتن مجوزهای مختلف از وزارت کشاورزی و بهداشت و ... ماه ها سرگردان باشیم. با اینکه یک مرکز علمی مانند پارک علم و فناوری فرایند کار ما را تأیید کرده است، باز هم سازمان های مختلف اعتماد نمی کنند و روند گرفتن مجوزها را تسهیل نمی کنند. در وضعیت فعلی اگر شرکتی بخواهد وارد بحث تولید شود، گرفتن همین مجوزها حداقل یک سال از زمانش را خواهد گرفت که چالش بزرگی در مسیر توسعه به شمار می رود.
چالش در تأمین سرمایه های مورد نیاز برای توسعه کار، از دیگر مشکلاتی است که این کارآفرین مشهدی با آن روبه روست: با توجه به نیاز کشور به الکل مخصوصا در بازه فراگیری کرونا، توقع داریم که دولت حمایت های مالی بیشتری برای توسعه خط تولید محصولات مورد نیاز داشته باشد. در واقع برای این موارد باید صندوق های حمایت از فناوران و شرکت های دانش بنیان نقش فعال تر و مؤثرتری داشته باشند که کارآفرین ها مجبور نباشند برای تأمین مبالغ جزئی، ماه ها معطل وام بانکی و پیدا کردن وثیقه های چند میلیاردی باشند.

ظرفیت بالای صادرات
صحبت آینده که می شود، بنیان گذار این شرکت دانش بنیان مهم ترین هدف خود را رسیدن به میزان تولید 4.5 میلیون لیتر الکل در روز عنوان می کند، میزان تولیدی که هم بتواند حوزه محلول های ضدعفونی را پوشش دهد و هم در زمینه الکل سوخت، جواب گوی نیاز کشور باشد: رسیدن به این هدف نیازمند سرمایه گذاری های فراوان و توسعه بیشتر کار است. بعد از اینکه به این مرحله رسیدیم، می توان به موضوع صادرات هم فکر کرد. مخصوصا که در کشورهای اطراف ما مثل افغاستان به طور کل الکل تولید نمی شود و بازار خیلی خوبی برای این محصول وجود دارد. علاوه بر این تولید الکل با ضایعات کشاورزی باعث می شود قیمت تمام شده آن به شدت پایین بیاید. به همین دلیل، بعد از تأمین نیاز داخل، قصد وارد شدن به حوزه صادرات را داریم. از آنجایی که این طرح یک پروژه ملی است، برای توسعه آن نیازمندیم که دولت سرمایه و امکاناتی را در اختیار واحدهای تولیدی قرار دهد. ما با سرمایه شخصی می توانیم یک واحد محدود را ایجاد کنیم، اما برای رساندن ظرفیت تولید به حدی که بشود نیاز کشور را تأمین و به صادرات هم فکر کرد، نیازمند حمایت های دولتی هستیم.
در پایان، این کارآفرین گله هایی هم از بی توجهی مسئولان استان به شرکت های دانش بنیان داشت: در استان خراسان رضوی خیلی به دنبال حمایت های مختلف بودیم، اما متأسفانه به جز پارک علم و فناوری، هیچ بخش و سازمان دیگری با ما همکاری های لازم را انجام نداد. البته خوشبختانه در سفری که به خراسان جنوبی داشتیم، استقبال خیلی خوبی از طرف مدیران ارشد این استان از طرح ما انجام شد و قول حمایت های خیلی خوبی به ما داده اند. با توجه به چشم اندازی که برای ما ایجاد شد، راغب هستیم که واحد تولیدی اصلی خود را در استان خراسان جنوبی ایجاد کنیم.

800 هزار لیتر
با شیوع کرونا، روزانه به ۸00 هزار لیتر الکل برای محلول های ضدعفونی نیازمندیم اما ظرفیت تولید کشور به 450 هزار لیتر در روز هم نمی رسد